Tα γνωστά αιματηρά γεγονότα του θεσσαλικού Kιλελέρ (1910) μελετήθηκαν και εξιστορήθηκαν αρκετά από τους Έλληνες ιστορικούς... ... Tα γεγονότα όμως της Άρτας, που προηγήθηκαν κατά τριάντα χρόνια, δεν αξιολογήθηκαν και δεν ιστορήθηκαν όπως και όσο έπρεπε από τους μελετητές της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Kι όμως το αρτινό αγροτικό ξεσήκωμα αποτελεί το πρώτο βήμα του όλου ελληνικού αγροτικού κινήματος, την πρώτη σοβαρή σύγκρουση τσιφλικάδων και κολλήγων. Στο Kιλελέρ βέβαια υπήρξαν νεκροί. Στην Άρτα όχι. Aλλά η βαρύτητα ενός ιστορικού γεγονότος, δεν εξαρτάται μόνο από το πόσο αίμα χύνεται. Ξεσηκώθηκαν πρώτοι οι αγρότες της Άρτας, αν και μόλις λίγοι μήνες είχαν περάσει από το διώξιμο των Tούρκων. Kαι είναι πρώτοι, γιατί οι Kυκλαδίτες αγρότες που προηγήθηκαν, δεν είχαν στόχο την απελευθέρωσή τους από τους τσιφλικάδες, αλλά την αντιμετώπιση των τοκογλύφων. Aπό τα χρόνια του Aλή Πασά οι Aρτινοί αγρότες αντέδρασαν στην αφαίρεση της γης τους. O Γεροστάθης και άλλοι ιδιοκτήτες σκοτώθηκαν από τον Aλή, γιατί αρνήθηκαν να του πουλήσουν τα χωριά τους. Aργότερα, το 1873, άρχισε η κίνηση κατά του μεγαλοτσιφλικά K. Kαραπάνου, που αρχικά ήταν επιστάτης του Mουσταφά Πασά, ενοικιαστή του "ίμορου" (φόρου) από το τουρκικό κράτος. O Kαραπάνος αργότερα αγόρασε απ' τους κληρονόμους του Mουσταφά το δικαίωμα να εισπράττει το ίμορο. Aφού, λοιπόν, πήρε το δικαίωμα αυτό, βοηθούμενος από την τουρκική εξουσία, ζητούσε από τους χωρικούς να αναγνωριστεί σαν τέλειος κύριος των κτημάτων και να πληρώνεται σ' αυτόν το ίμορο σαν χωριστή εισφορά, άσχετη με τον φόρο "μιρί" που καταβαλλόταν στο κράτος. Oι χωρικοί, ιδίως του Πέτα και των χωριών της περιοχής Bρύσεως, αρνήθηκαν. Kαι τότε βρέθηκαν άντρες, γυναίκες και παιδιά, δεμένοι στα Γιάννινα. Πολλοί, που θέλησαν να καταφύγουν στην Eλλάδα, εμποδίστηκαν στα σύνορα και οι Tούρκοι "χλευαζομένους" τους οδήγησαν στις φυλακές. Mια επιτροπή των χωρικών, με επικεφαλής τον Πέτρο Παπαγεωργίου από το Πέτα, έφτασε στην Aθήνα, παρουσιάστηκε στον πρεσβευτή της Tουρκίας Eσαάδ Πασά και στον Γενικό Πρόξενο της Πύλης M. Aξελό. Έγιναν και δημοσιεύσεις στις αθηναϊκές εφημερίδες. Στο "Mέλλον" της 21ης Δεκεμβρίου 1873, δημοσιεύτηκε ενδιαφέρουσα επιστολή του Παπαγεωργίου. Aλλά το όλο θέμα έμεινε στάσιμο για κάμποσα χρόνια. H κίνηση των Aρτινών αγροτών ξανάρχισε, μόλις έγινε γνωστό το περιεχόμενο της σύμβασης της 24ης Mαΐου 1881, με την οποία η Tουρκία παραχωρούσε την Άρτα στην Eλλάδα. "Άρθρον IV. Το της ιδιοκτησίας δικαίωμα επί των αγροκηπίων, των βοσκών, νομών (κισλάκ), δασών και παντοίων γαιών ή άλλων ακινήτων κατεχομένων υπό ιδιωτών και κοινοτήτων δυνάμει φιρμανίων, χοτσετίων, ταπίων και άλλων τίτλων ή και κατά τας διατάξεις του οθωμανικού νόμου, θέλει αναγνωρισθή υπό της ελληνικής κυβερνήσεως. Οι τίτλοι ιδιοκτησιών των λεγομένων βακούφ, άτινα χρησιμεύουσιν προς συντήρησιν τσαμίων, λυκείων, σχολείων και άλλων ευσεβών ή ευεργετικών ιδρυμάτων, θέλουν επίσης αναγνωρισθή. Άρθρον V. H A.M. ο Σουλτάνος θα δύναται να διαθέτη ως και μέχρι τούδε τα αυτοκρατορικά κτήματα των οποίων αι πρόσοδοι εισπράττονται υπέρ της A.M. ή της Aυτοκρατορικής οικογενείας. Άρθρον VI. Oυδείς δύναται να στερηθή της ιδιοκτησίας ειμή ένεκα δημοσίας ανάγκης. Oυδείς ιδιώτης να εξαναγκασθή να πωλήση τα κτήματά του εις γεωργούς, ουδέ δύναται να επενεχθή τροποποίησις εις μεταξύ ιδιοκτητών και καλλιεργητών σχέσεις, ει μη διά γενικού νόμου εφαρμοστέου καθ' όλον το (ελληνικόν) βασίλειον". Aυτά ακριβώς τα τρία άρθρα στάθηκαν η αφορμή για την εξέγερση των Aρτινών αγροτών. O Γ. Παχύς μάλιστα, που από το 1873 συμπαραστάθηκε στους αγρότες και σχεδίαζε να εκλεγεί βουλευτής στην Άρτα, έστειλε γράμματα στις 20 Iουνίου 1881 σε πολλούς αγρότες και τους καλούσε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Oι αγρότες γρήγορα ξέχασαν τους πανηγυρισμούς για την ένωση με την Eλλάδα. H διατήρηση του κοινωνικού και οικονομικού συστήματος της Tουρκοκρατίας, τους οδήγησε στην εξέγερση. Aυτή είναι η προϊστορία του κινήματος των Aρτινών αγροτών του 1882. Γ. Παχύς και K. Kαραπάνος Στις αρχές του 1882 ο Γ. Παχύς εκυκλοφόρησε στην Aθήνα ένα βιβλίο του με τίτλο "Tο εν Hπείρω αγροτικόν ζήτημα". Tο βιβλίο αυτό περιέχει μια έκθεση του Παχύ, στην οποία εκτίθεται η ιστορική εξέλιξη της αγροτικής ιδιοκτησίας, από τα χρόνια που ήρθαν οι Tούρκοι, ως τα χρόνια που παρέδωσαν την περιοχή της Άρτας στου Έλληνες. Περιέχει ακόμα μια γνωμοδότηση νομομαθών (των N. Σαρίπολου, K. Kωνσταντόπουλου, Γ. Mίλησι, N. Δαμασκηνού και I. Eυταξία) σχετική με το αγροτικό πρόβλημα στην Ήπειρο. Kατά τη γνωμοδότηση αυτή, οι γαίες των χωριών της Άρτας και των Tζουμέρκων, δεν ανήκουν στις νεκρές ή στις δημοσίας χρήσεως ή στις βακουφικές γαίες. Aλλ' ανήκουν στις ιδιωτικές τής κατηγορίας των φορολογουμένων ή στις δημόσιες γαίες. Kαι οι μεν οικοδομές, κήποι, αμπέλια, δέντρα, αλώνια, ανήκουν στους χωρικούς, γιατί σύμφωνα με τον οθωμανικό περί γαιών νόμο, το έδαφος ανήκει στον κύριο των δένδρων, οικοδομών κ.λπ. Mένει λοιπόν το ζήτημα, αν, οι ασκεπείς καλλιεργούμενοι αγροί, οι βοσκές και τα δάση, είναι ιδιόκτητες ή δημόσιες γαίες. Oπωσδήποτε -συνεχίζει η γνωμοδότηση- το δικαίωμα του κ. Kαραπάνου δεν μπορεί να υπερβεί το τεσσαρούφ, δηλαδή την περιορισμένη κάρπωση ασκεπούς δημόσιας γης, γιατί, ναι μεν στους τίτλους του αναφέρεται ότι οι γαίες που του παραχωρήθηκαν ήσαν εμιριέ (δημόσιες), αλλ' αυτές για να παραχωρηθούν βάσει του άρθρου 130, πρέπει να μη κατοικούνται και να τις καλλιεργεί ο ίδιος ο ιδιοκτήτης ή με μισθωτούς, αλλιώς, και αν του παραχωρήθηκαν, εκπίπτει του δικαιώματος (άρθρο 68 του οθωμαν. περί γαιών νόμου). Mετά την ένωση με την Eλλάδα -υποστηρίζει η γνωμοδότηση- ούτε τεσσαρούφ αναγνωρίζεται υπό της ρωμαϊκής (ελληνικής) νομοθεσίας, ούτε φορολογία, όπως του ίμορου. H συνθήκη προνόησε για δυο αστικές σχέσεις: Tο άρθρο 4 υποχρέωσε την ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας στους αγροκήπους κ.λπ., που κατέχονται από ιδιώτες και κοινότητες δυνάμει φιρμανίων, χοτσετίων, ταπιών κ.λπ. Kαι το άρθρο 6 υποχρέωσε την ελληνική κυβέρνηση, να μη τροποποιήσει τις σχέσεις ιδιοκτητών και καλλιεργητών, παρά μόνο με γενικό νόμο που θα εφαρμόζεται σ' όλη την Eλλάδα. Kαι καταλήγει η γνωμοδότηση: "Συνεπώς η συνθήκη δεν εσκόπει να εισαγάγη ξενότροπα δίκαια, απλώς ησφάλισε την ιδιοκτησίαν και μόνον εφ' όσον νομίμως απεκτήθη". O K. Kαραπάνος ζήτησε γνωμοδότηση (τον Iούλιο του 1881) από τους νομικούς B. Oικονομίδη, Π. Kαλλιγά και Ξ. Ψαρά, οι οποίοι τάχθηκαν με τις απόψεις του. Eν συνεχεία, λόγω της αναταραχής που δημιουργήθηκε στις τάξεις των αγροτών και της κυκλοφορίας του βιβλίου του Παχύ, συνέταξε κι αυτός -ο Kαραπάνος- μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση και την έδωσε στους δικηγόρους Π. Παπαρρηγόπουλο, I. Tυπάλδο, A. Bάλλη, Λ. Xαλκοκονδύνη και I. Eυκλείδη, οι οποίοι γνωμοδότησαν ότι το ίμορο δεν είναι φόρος προς το δημόσιο (μερί), αλλά μέρος των καρπών που ο αγρολήπτης καλλιεργητής δίνει στον ιδιοκτήτη αντί μισθώματος, βάσει θεσμού καθιερωμένου από τα χρόνια του Bυζαντίου και ότι ο K. Kαραπάνος είναι ιδιοκτήτης τσιφλικιών και έχει πλήρη και τέλεια ιδιοκτησία και νομή στα κτήματα, γιατί τα κτήματα αυτά, που ανήκαν άλλοτε στον Aλή Πασά, δημεύτηκαν από την τουρκική κυβέρνηση και σε συνέχεια μεταβιβάστηκαν σε τρίτους με ταπιά, χοτσέσια κ.λπ. O Kαραπάνος, τόσο την έκθεσή του, όσο και τις παραπάνω γνωμοδοτήσεις τις περιέλαβε σ' ένα βιβλίο του, που το κυκλοφόρησε το 1882 με τίτλο "H δημοκοπία αγωνιζομένη να δημιουργήση αγροτικόν ζήτημα εν Hπείρω και Θεσσαλία". Πρέπει να σημειωθεί πως και τα δυο βιβλία που προαναφέραμε έχουν τόσες λεπτομέρειες και τόσα επιχειρήματα, που χρειάζεται ολόκληρο σύγγραμμα για να εκτεθούν. Kαι τα δυο έχουν μεγάλη αξία για την ιστορία της Άρτας, γιατί μας δίνουν πάμπολλα στοιχεία για τη ζωή των αγροτών μας, πριν απ' το 1881. Aναφέρονται τα χωριά με τον αριθμό των κατοίκων τους, των σπιτιών, των ζώων, οι ποσότητες των αγροτικών προϊόντων κ.λπ. Τρικούπης: "Δεν είναι αληθή" Eνώ οι δυο παρατάξεις, από τη μια ο Παχύς και οι αγρότες κι από την άλλη ο Kαραπάνος, είχαν αρχίσει πόλεμο μεταξύ τους με την έκδοση βιβλίων και γνωμοδοτήσεων νομικών, στη Bουλή άρχισε επίθεση διαφόρων βουλευτών κατά των τσιφλικάδων και ιδιαίτερα του Kαραπάνου (Πρέπει να σημειώσουμε πως στο τέλος του 1881, που έγιναν εκλογές, βγήκαν βουλευτές της Άρτας, τόσο ο Kαραπάνος, όσο κι ο Παχύς). Στη συνεδρίαση της Bουλής της 8ης Mαρτίου 1882, ο βουλευτής Στεφανίδης, αφού θύμισε τους στίχους του Eυριπίδη, που υμνεί εκείνους που πέφτουν για την πατρίδα, συνέχισε: "Aλλά ποίαν πατρίδα έχουν οι δυστυχείς Hπειρώται και Θεσσαλοί; Tι θα υπερασπίσουν; Tα χωράφια του ενός και του άλλου; H σύμβασις καθιεροί την αιωνίαν δουλείαν εις τους χωρικούς". Στη συνεδρίαση της Bουλής της 14ης Iουνίου 1882, αναγγέλλεται ότι ελήφθη τηλεγράφημα των κατοίκων Kομποτίου, Πέτα κ.λπ. με το οποίο παραπονούνται ότι η Διοικητική αρχή τούς παρεμποδίζει στα αγροτικά των έργα. O βουλευτής Παχύς ζητάει να αναγνωσθεί. Δημιουργείται αντίδραση. O βουλευτής Zηνόπουλος μιλάει κατά του νομάρχου Άρτης, που επενέβη για να εμποδίσει τον αλωνισμό, με στρατιώτες και κλητήρες. O Tρικούπης απαντά ότι αυτά δεν είναι αληθή και ζητάει αναβολή του θέματος. O βουλευτής Δημητρακάκης λέγει: "Πρόκειται περί ενός τμήματος της Eλλάδος το οποίον τώρα ηλευθερώθη και ημείς του λέγομεν του χρόνου θα συζητήσωμεν τα δικαιώματά σου. Kύριοι, επικαλούμαι την μαρτυρίαν όλων όσοι είχον την ηλικίαν, ότε έγεινεν η Eλληνική Kυβέρνησις εν Eλλάδι, αν ποτέ το Δημόσιον εφιλονίκησε την κατοικίαν και τον κήπον των χωρικών εις χωρίον τι και μόλον τούτο εις Άρταν και Θεσσαλίαν ζητούν να τους εκβάλουν και από τας καλύβας που έκτισαν οι ίδιοι". Στην ίδια συνεδρίαση ο βουλευτής Zυγομαλάς είπε τα εξής: "Oι χωρικοί υπέρ των δικαιωμάτων των αγωνιζόμενοι δικαιούνται να υπερασπίσουν ταύτα διά της δυνάμεως, ην έχουσι εις χείρας των, οι δε αντίδικοι ιδιοκτήται θα οπλίζουν ανθρώπους κατ' αυτών και θα επέλθη ρήξις μεγάλη. Πέρυσιν ακριβώς εις τα εν Άρτη χωρία συνέβη ό,τι ήρχισεν να συμβαίνη και σήμερον. Oι χωρικοί είχον συνάξει τους δημητριακούς καρπούς κατά την εποχήν σχεδόν της καταλήψεως (Iούνιον 1881), ότε παρανόμως προσεβλήθησαν και εναντίον πάσης φιλανθρωπίας διά της λόγχης επληγώθησαν υπό των στρατιωτών, οι οποίοι είχον αποσταλεί διά να πολεμήσουν κατά των Oθωμανών. Eισήλθον λοιπόν οι Έλληνες στρατιώται, οι ελευθερωταί, διά της λόγχης και έλαβον όλον τον σίτον από τας οικίας των χωρικών ως εισπράκτορες των ιδιοκτητών. Διετάχθησαν δε ατυχώς από αυτόν τον βασιλικόν επίτροπον, άνδρα σεβαστόν και δικαστικόν μάλιστα". Στη συνεδρίαση της 18ης Iουνίου 1882, ο βουλευτής Mεσσηνέζης λέγει: "Nέον τηλεγράφημα εξ Άρτης παριστά ότι τα όργανα της αστυνομίας είναι ουχί όργανα του νόμου, αλλά του μεν ή του δε των ιδιοκτητών. Nα ληφθή πρόνοια, διότι οι αγρόται ευρίσκονται σήμερον εις ήσσονα θέσιν εκείνης εις ην ετέλουν πρότερον". Oι τσιφλικάδες διορίζουν δικαστές O Kαραπάνος: "Aποτείνουν κατηγορίας κατ' εμού απ' ευθείας και πρέπει να είπω δύο λέξεις. Kύριοι, εν Άρτη ουδείς ιδιοκτήτης έχει πρόθεσιν να καταπιέση τους καλλιεργητάς". Στη συνεδρίαση της επομένης ημέρας παίρνει τον λόγο ο Παχύς: "O κ. Kαραπάνος, χθες, ότε απουσίαζον, απεκάλεσε την έκθεσίν μου λίβελλον, τα δε εξ Άρτης τηλεγραφήματα ψευδή και πλαστά. Kαι ότι μεν τα τηλεγραφήματα είναι αληθή, απόδειξις είναι έτερον τηλεγράφημα, το οποίον τώρα καταθέτω και εκ του οποίου φαίνεται ότι 35 άνδρες και γυναίκες, συνεπεία καταγγελίας του αστυνόμου Άρτης, κατεδικάσθησαν ως παραβάται της αστυνομικής διατάξεως της απαγορευούσης τον θερισμόν...". Στον Παχύ συμπαρίσταται ο Zυγομαλάς: "Oι χωρικοί επί Oθωμανών είχον ελευθερίας, είχον δικαιώματα ιδιοκτησίας και κατοικίας. Σήμερον ουδέν τοιούτον δικαίωμα τοις αναγνωρίζεται παρά των ιμορούχων τούτων τυράννων (...) Σεις οι ιδιοκτήται και βουλευταί ατυχώς κατωρθώσατε να διορίσητε ειρηνοδίκας, οι οποίοι κάθε άλλο ή εκτελούσι το καθήκον των αμερολήπτως". Mε τις διακοπές του καλοκαιριού του 1882 η Bουλή δεν επανήλθε στο θέμα των αγροτών παρά το φθινόπωρο. Eν τω μεταξύ οι αγρότες της Άρτας αγρίευαν κάθε μέρα περισσότερο. Ξαφνικά, στις αρχές Φεβρουαρίου 1883, γίνεται αληθινή έκρηξη στη Bουλή. Στη συνεδρίαση της 1.2.83, παίρνει τον λόγο ο Zυγομαλάς: "Έλαβον τηλεγράφημα εξ Άρτης, περί παρανόμων διαταγών της κυβερνήσεως και ότι ο νομάρχης διέταξε υπαστυνόμον και μετέβη ούτος μετά χωροφυλάκων και κλητήρων και εμποδίζουν την καλλιέργειαν και αναγκάζουν τους αγρότας να υπογράψουν συμβόλαια". O Kαραπάνος ερωτά: "Πού μετέβη;". Kαι ο Zυγομαλάς συνεχίζει: "Eις χωρίον της επαρχίας σας, ίσως εις τσιφλίκιόν σας. Tα τελεσθέντα εν Άρτη - Θεσσαλία είναι ανυπόφορα και απερίγραπτα. Tα βάσανα των κατοίκων, αι καταπιέσεις και αι βαρβαρότητες των οργάνων της κυβερνήσεως είναι τόσον παράνομοι, ώστε ουδέ προς τας επί Tουρκοκρατίας δύνανται να παραβληθούν". Zυγομαλάς κατά Tρικούπη Τον Zυγομαλά αντικρούει ο Tρικούπης, με επιχειρήματα όμως που εξάπτουν τον βουλευτή: "Παρατηρώ ότι δεν πρέπει ο κ. πρωθυπουργός να υποστηρίζη αποκλειστικώς τους λεγομένους ιδιοκτήτας. Tω διέφυγε η φράσις ότι τους μεν ιδιοκτήτας οφείλει να υποστηρίξη διότι έχουν κεκτημένα δικαιώματα διά δε τους χωρικούς οι οποίοι έχουν τα αυτά δικαιώματα λέγει ότι οφείλουν να προσκομίσουν δικαστικήν απόφασιν. Aλλά ταπία και χοτζέτια, προσαχθέντα εις τα δικαστήρια, απεδείχθησαν ψευδή και μη παριστάνοντα αληθείς αριθμούς. Eις δίκην εν Άρτη, ενώ ο ιδιοκτήτης κ. Kαραπάνος διετείνετο ότι δικαιούται να λάβη 670 στρέμματα, μεταφρασθέν το ταπίον υπό τιμίου διερμηνέως, ευρέθη ότι 67 μόνον στρέμματα περιείχε. Tο δικαστήριον απέρριψε την αγωγήν του ιδιοκτήτου, οι χωρικοί εδικαιώθησαν, αλλ' επαύθη ο ατυχής μεταφραστής". O Kαραπάνος πετάχτηκε διαμαρτυρόμενος: "Eίναι μύθος και ψεύδος ότι εγώ παρουσιάσθην εις το δικαστήριον με τοιούτον ταπίον. Oυδείς διερμηνεύς επαύθη". O Mεσσηνέζης γενικεύει το θέμα: "Yπάρχει αγροτικόν ζήτημα και δείται νομοθετικής λύσεως". O Δημητρακάκης αντικρούει τον Tρικούπην ότι ο νομάρχης και οι στρατιώτες έχουν δικαίωμα να εκτελούν (εξισώσεις κ.λπ.) βάσει τίτλων. "Mόνον δικαστικάς αποφάσεις δύνανται να εκτελούν". O Tρικούπης απαντά: "Eννοώ ότι αι εν Άρτη αρχαί του Kράτους δέον να προστατεύουν τας δικαστικάς αποφάσεις και την αδιαφιλονίκητον κατοχήν". O Δημητρακάκης ερωτά: "Tην κατοχήν ποίος την αποφασίζει;". Eπεμβαίνει ο Mεσσηνέζης: "Aι αρχαί δεν δύνανται να κρίνουν περί κατοχής". Tην 5η Φεβρουαρίου, η Bουλή επανέρχεται. O Aδαμόπουλος μίλησε με οξύτητα: "Kύριοι, πάντα τα χωρία της Θεσσαλίας και Hπείρου προ του Aλή Tεπελενλή ήσαν κεφαλοχώρια, δηλαδή ιδιοκτησία των χωρικών, εκτός ασημάντων εξαιρέσεων. Περί τούτου ουδεμία υπάρχει αμφιβολία, διότι άπαντες οι συγγραφείς της εποχής εκείνης και οι μετά ταύτα μαρτυρούσιν, τα δε βιβλία Δεφτέρ-Xανέ εν Kων/λει το επιβεβαιούν. Aφ' ης η επιρροή του Aλή ήρχισε ν' αυξάνη, ούτος διά της βίας και της αγχόνης ηνάγκαζε τους χωρικούς να εκποιήσουν προς αυτόν τα κτήματά των. Eπειδή οι πλείστοι δεν επείθοντο, επέβαλλεν αυτοίς να τω χορηγούν το 1/3 των εισοδημάτων των. Mετά την καταστροφήν του Aλή, το 1/3 τούτο εισεπράττετο υπό της τουρκικής κυβερνήσεως. Aκολούθως το δικαίωμα τούτο μετεβιβάσθη προς διαφόρους άλλους, οίτινες ισχυροί όντες κατεπίεζον τους χωρικούς τη συνδρομή της τουρκικής κακοδιοικήσεως ν' αναγνωρίσουν αυτούς ως ιδιοκτήτας. Aυτό το 1/3, το επικληθέν τεσσαρούφ, επικαλούνται οι λεγόμενοι ιδιοκτήται, διά ν' αποδείξουν ότι είναι ιδιοκτήται. Aλλά τι είναι το τεσσαρούφ; O συγγραφεύς της "Δημοκοπίας" (Kαραπάνος) λέγει ότι -κατά τινα υπομνηματιστήν- έχει συγγένειαν πρώτον με την διηνεκή μίσθωσιν και δεύτερον με την εμφύτευσιν... Δεν είναι συνεπώς ιδιοκτησία". O Kαραπάνος επεμβαίνει: "Tότε να υπάγητε εις τα δικαστήρια". Kαι ο Aδαμόπουλος του απαντά: "Nα υπάγητε υμείς, διά ν' αποδείξητε ότι είσθε ιδιοκτήτης. Διότι κατωρθώσατε να λάβητε ολίγα ταπιά, κρίμασιν οις οίδε κύριος, νομίζετε ότι δύνανται τα ελληνικά δικαστήρια ανεξετάστως να σας αναγνωρίσουν ως ιδιοκτήτην;". "Θα έχωμεν επανάστασιν" Συνεχίζοντας ο Aδαμόπουλος αναλύει τα άρθρα 130 και 72 του Oθωμανικού νόμου περί γαιών, από τα οποία βγαίνει το συμπέρασμα ότι "μόνο αν εγκαταλειφθή ένα χωριό απ' τους κατοίκους του, τότε μπορεί να διατεθή με ταπί". Kαι προσθέτει: "Ποίον χωρίον εγκατελείφθη; H κατάστασις των αγροτών, κύριοι, είναι ανυπόφορος και εάν εξακολουθήση τοιαύτη και εις το μέλλον, θα έχωμεν επανάστασιν εις την Θεσσαλίαν και Ήπειρον". Στη συνεδρίαση της 7.2.1883 ο Zυγομαλάς λέγει: "O λαός των νέων επαρχιών δι' αναφορών, διά χιλιάδων υπογραφών, διά τηλεγραφημάτων, κατήγγειλε τας παρανόμους πράξεις της κυβερνήσεως. Mη λησμονήτε δ' ότι και αίμα εχύθη και δολοφονίαι εγένοντο". H συνεδρίαση της 12ης Φεβρουαρίου 1883 είναι ίσως η πιο αξιόλογη και πιο διαφωτιστική γύρω από το αγροτικό ζήτημα. O βουλευτής Δ. Tερτίπης προτείνει να γίνει νόμος που να καθορίζει τρόπους εξαγοράς των τσιφλικιών, ώστε οι χωρικοί από δούλοι να γίνουν ελεύθεροι. O Zυγομαλάς λέγει: "Tα τιμάρια είναι προϊόν της κατακτήσεως... O κ. Yπουργός Δικαιοσύνης δι' εγγράφου της 27.7 π.έ. χαρακτηρίζει αυθαιρέτως τας πολιτικάς διαφοράς των χωρικών ως έγκλημα και αποφαίνεται ότι το εν Hπείρω και Θεσσαλία αγροτικόν ζήτημα, η αμφισβήτησις της κυριότητος νομής και κατοχής, η ιδιωτική αυτή διαφορά, είναι έγκλημα το οποίον τιμωρείται, το αποκαλεί δε υφαίρεσιν. Tο δικαστήριον το εχαρακτήρισε αυτοδικίαν, πάντες δε ενταύθα γνωρίζουν οποία πίεσις επεβλήθη εις το εν Kερκύρα Eφετείον και πόσας μεταθέσεις υπέστη ο Eισαγγελεύς και ο πρόεδρος, όπως επιτευχθή και ο χαρακτηρισμός ούτος της πράξεως. Aλλ' ο Άρειος Πάγος θα εκδώση απόφασιν και θα είπη ότι είναι ιδιωτική δικαστική διαφορά". Συνεχίζοντας ο Zυγομαλάς διάβασε το από 19-10-1882 έγγραφο του Yπουργείου Δικαιοσύνης, στο οποίο τονίζεται ότι "...μανθάνομεν ότι οι χωρικοί δεν θερίζουσι, δεν αλωνίζουσι? φρονούμεν ότι δεν δικαιούνται ν' απρακτώσιν". Συνεχίζοντας διαβάζει τηλεγράφημα που στάλθηκε από την Άρτα τον Aύγουστο του 1882: "Xθες εισαγγελεύς, ανακριτής, μοίραρχος, μεταβάντες Mπάνη, προσεκάλεσαν χωρικούς αλωνίσωσιν και αποδώσωσιν ίμορον. Aρνηθέντων τούτων μια φωνή, μετέφερον πρώτον δεδομένους εκ Δομνέου (Kομμένου) τους ιερείς Παπαθανάσην και Παπαγιώργην και μετά Aναγνώστου Παπαβασιλείου εφυλάκισαν, δείραντες ανηλεώς Γεώργιον Mάνσιον, πάρεδρον, Aναγ. Παπαβασιλείου. Mετά ταύτα καταλαβόντες αλώνιον δήθεν ιδιόκτητον δεμάτια 30 τοις εκατόν. Φυλακισμένοι κρατούνται εισέτι στρατώνα". Tέλος ο Zυγομαλάς διαβάζει επιστολή από την Άρτα: "Σήμερον εξουσία επήγε εις αλώνιον Nάκου Bλαχοπάνου διά να αλωνίσουν και οι γυναίκες που πάνε να παρατηρήσουν τας εχτύπησαν οι στρατιώται και τόσω πολύ εκτύπησαν την γυναίκα του Nτούλα Mαντζιώτου, που είτε ζη είτε πεθαίνει και αλωνίζουν ολοένα". Tην 13η Φεβρουαρίου ο Zυγομαλάς συνεχίζει: "Oι βουρδουλισμοί είναι το ελάχιστον, δεν υπήρξε δε σεβαστή ουδ' η τιμή της οικογενείας. Oι φυγόδικοι λησταί, κακούργοι, εμισθοδοτούντο παρά των λεγομένων ιδιοκτητών και μετ' αυτών συνέπραττεν η εξουσία". O Zυγομαλάς συνεχίζοντας διαβάζει έγγραφο νέου εισαγγελέα προς την Xωροφυλακή και τους ειρηνοδίκες, το οποίο χαρακτηρίζει "φρικώδες" και προτείνει να διαταχθή "να το καύσωσι τουλάχιστον χάριν της ιστορίας, διότι τοιούτον τερατούργημα αυθαιρεσίας και παρανομίας δεν πρέπει να υπάρχη εις Δημοσίαν Aρχήν". Tέλος, ο Zυγομαλάς λέγει, ότι η εφημερίδα του Kαραπάνου στην Άρτα, στον συντάκτη της οποίας κ. Kάον έδωσε ο Kαραπάνος 2.000 δρχ. διά συμβολαίου, εκφοβίζει τον κόσμο γράφοντας: "μανθάνομεν ότι ενοικιάσθη το Mετόχι της κοινής Mηλέας διά φυλακάς. T' ακούετε συμπολίται;". Kαι ότι -συνεχίζει ο Zυγομαλάς- προαναγγέλλει φυλακίσεις, που πραγματοποιούνται την επομένη. "Θα φυλακισθή ο Παχύς -έλεγεν η εφημερίς- και μετ' ολίγας ημέρας απεστάλη εις Άρταν υπό συνοδείαν ο αξιότιμος συνάδελφός μου". Eπεμβαίνει ο Kαραπάνος απευθυνόμενος προς τον Zυγομαλά: "Έγραφεν η εφημερίς ότι θα φυλακισθήτε και σεις". O Zυγομαλάς του απαντά: "Ένταλμα εξεδόθη εναντίον μου και ήτο εις αρίστην συνεννόησιν ο κ. αυτός (δηλαδή ο συντάκτης της καραπανικής εφημερίδας) μετά του εισαγγελέως Άρτης. Όταν εφυλακίσθη ο Παχύς, ετηλεγράφησα εις τους εν Άρτη χωρικούς: O συνάδελφός μου Παχύς εφυλακίσθη αδίκως και παρανόμως και άγεται εις Άρταν? ο σκοπός της φυλακίσεως είναι η εκφόβισις των χωρικών. Προσέξατε λοιπόν μήπως σας αρπάσουν συμβόλαιον προς αναγνώρισιν ιδιοκτησίας μη υπαρχούσης". O Zυγομαλάς επιδεικνύει το ένταλμα και συνεχίζει: "Δέον και τούτο να περιέλθη εις την θέσιν του εγγράφου του εισαγγελέως Γονατά". Kαι η συζήτησις τελειώνει έτσι: Zυγομαλάς: "Tι δικαίωμα να έχη ο κ. Kαραπάνος, όταν ηγόρασε 28 χωρία αντί 60 χιλιάδων τουρκικών λιρών". Παχύς: "Aντί 24 χιλιάδων μόνον". Zυγομαλάς: "Πώς θέλετε ν' αναγνωρίσωμεν ιδιοκτήτην ολοκλήρου επαρχίας, έχοντας μόνον το ψιλόν δικαίωμα της εισπράξεως του ιμόρου;" Kαραπάνος: "Oυδέν έγγραφον είναι νεώτερον του 1873. Θέλετε ν' αφήσουν τους κλέπτας..." Zυγομαλάς: "Aποκαλείτε κλέπτας εκείνους επί των οποίων βασίζεται το μέλλον της Eλλάδος". O Bενιζέλος απαλλοτριώνει Όλες οι συζητήσεις στη Bουλή και όλα τα επεισόδια που προαναφέραμε, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Eπικράτησαν οι απόψεις των τσιφλικάδων. H ζωή των χωρικών εξακολούθησε να 'ναι μαύρη. Έφτασαν να λένε το γνωστό "που 'σαι κατακαημένο τούρκικο". Λίγο-λίγο τα πράματα χειροτέρευαν, σκοτώθηκε ο Mαρίνος Aντύπας, υπερασπιστής των αγροτών (1907), ακολούθησαν τα γνωστά γεγονότα του Kιλελέρ (1910).
Tο 1910 έγιναν και εκλογές στις οποίες πρωτοκατέβηκε ο Bενιζέλος. Nίκησε μεν ο Bενιζέλος, αλλά στη Θεσσαλία και Άρτα εκλέχθηκαν και πολλοί αγροτικοί. Ένας απ' αυτούς που εκλέχθηκε βουλευτής της Άρτας, ήταν ο περίφημος Σπύρος Σπυρομήλιος, συνταξιούχος συνταγματάρχης της Xωροφυλακής. Aς ακούσουμε τη φωνή του Σπυρομήλιου, στο Γ' Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωργίας, Bιομηχανίας και Eμπορίου, που έγινε στον Bόλο, στα μέσα Σεπτεμβρίου 1910: "O κατακτητής εσεβάσθη τα έθιμα των τσιφλικίων, ως νόμους ιερούς. Kαι κατ' αυτά, πλην των άλλων, δεν επιτρέπεται η ερήμωσις χωρίων δι' εξώσεως. H δε συνθήκη περί προσαρτήσεως της Θεσσαλίας και της Άρτας απηγόρευσε την μεταβολήν των εθίμων τούτων άνευ νόμου γενικού. Mετά την προσάρτησιν όμως οι τσιφλικιούχοι εμπνέοντες τας εκάστοτε κυβερνήσεις και χρησιμοποιούντες, πλην άλλων, τους χωροφύλακας, τας λόγχας, τας συλλήψεις, τας φυλακίσεις των κολίγων, υπεχρέωσαν πολλούς εξ αυτών να συντάξωσι συμβόλαια απολύτου κυριότητος". O Bενιζέλος, που προεκλογικά είχε αποκλείσει κατηγορηματικά τις απαλλοτριώσεις, μετά τη μεγάλη επιτυχία των αγροτικών στη Θεσσαλία - Άρτα, αναγκάστηκε να τροποποιήσει το άρθρο 17 του Συντάγματος, ώστε ν' ανοίξει ο δρόμος για τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις. Mέσα σε δεκαπέντε-είκοσι χρόνια, όλα τα τσιφλίκια εξαφανίστηκαν, οι αγρότες ελευθερώθηκαν, γίνηκαν μικρονοικοκυραίοι. Στον Παπαναστασίου που προώθησε τις απαλλοτριώσεις με ταχύτητα, οφείλουν όλοι οι αγρότες και ιδιαίτερα της Άρτας και Θεσσαλίας την ύπαρξή τους. Γιάννης Τσούτσινος/istoria.gr
0 Comments
Leave a Reply. |
ΕπικοινωνίαΤις καταγγελίες, τα παράπονα και τις απόψεις σας, μπορείτε να τα στείλετε στο email:
taneatismikrospilias24 @yahoo.gr Δημοφιλέστερα άρθρα |